เมื่อเติร์กชนเร่ร่อนในทุ่งหญ้าสเต็ปป์เข้ารับอิสลามช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 8 ความสำคัญของการศึกษาเริ่มเข้าสู่ชนกลุ่มนี้ มีการจัดตั้งมัสยิดขึ้นโดยกำหนดให้เป็นโรงเรียนประถม (Elementary school) ที่เรียกกันว่า “มักตับ” (Maktab) หรือ “กุตตับ” (Kuttab) พร้อมกันไปด้วย เน้นการสอนการอ่านเขียนอัลกุรอาน การละหมาด การถือศีลอด รวมทั้งกิจกรรมอื่นๆทางศาสนา เด็กมุสลิมเรียนรู้วิธีการคำนวณเพื่อกำหนดเวลาละหมาด รู้จักการใช้เครื่องมือวัดมุมดวงอาทิตย์ที่เรียกกันว่า “แอสโทรแลบ” (Astrolabe) อุปกรณ์ที่ใช้มักเป็นเครื่องมือง่ายๆพัฒนาขึ้นเองจากไม้ ทำให้โลกมุสลิมคุ้นชินกับการใช้เครื่องมือวัดทางวิทยาศาสตร์มาตั้งแต่ยุคเริ่มต้น กระทั่งต่อยอดไปเป็นอุปกรณ์ทางดาราศาสตร์ที่ก้าวหน้ามากขึ้นในโลกอิสลามวิทยาการด้านการกำหนดเวลาเพื่อการละหมาด รวมถึงการวัดการขึ้นหรือตกของดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ก่อให้เกิดศาสตร์แห่งการกำหนดเวลาขึ้นในโลกอิสลามเรียกว่า “มุวักกิต” (موقيت) หรือ “มุวักกิตฮานา” (Muwaqqithana) ในภาษาเติร์ก มักตับจึงมีวิทยาการด้านมุวักกิต มีการพัฒนาปฏิทิน จัดทำหอนาฬิกาควบคู่ไปด้วย พร้อมกับวิชาการด้านอักษรศาสตร์และวิทยาศาสตร์เบื้องต้น ส่วนการศึกษาในระดับสูงเริ่มต้นในศตวรรษที่ 14 ยุคสมัยของสุลต่านออร์ฮันที่ 1 โดยทรงจัดตั้งวิทยาลัยขึ้นเรียกว่า “มัดราซา” (Madrasa) ที่เมืองอิซนิก (Iznik) ใน ค.ศ.1331 เลียนแบบวิทยาลัยที่เคยจัดตั้งขึ้นในยุคจักรวรรดิเซลจุกเมื่อกว่าศตวรรษมาแล้ว เพิ่มการเรียนการสอนด้านวิทยาการชั้นสูงหลายสาขา ควบคู่ไปกับการเรียนการสอนศาสนาอิสลาม Ab.Rahman และ Sidik แห่งมหาวิทยาลัยแห่งชาติมาเลเซีย เขียนงานวิจัยตีพิมพ์ในวารสาร International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences ค.ศ.2017 ระบุว่าในช่วงศตวรรษที่ 14-17 การศึกษาในจักรวรรดิอุสมานียะฮฺก้าวหน้ามากที่สุดในยุโรป เป็นการนำที่ดำรงอยู่อย่างยาวนานกระทั่งยุโรปเริ่มเข้าสู่ยุคสมัยเรเนสซองค์ในศตวรรษที่ 14-17 กระทั่งเมื่อผ่านเข้าสู่ยุคเรืองรองทางปัญญา (Age of Enlightenment) ในศตวรรษที่ 18 แล้วนั่นแหละการศึกษาของยุโรปจึงเริ่มใกล้เคียงกับจักรวรรดิอุสมานียะฮฺ อิฮฺซานโนลู (Ihsanoglu) อดีตเลขาธิการองค์การโอไอซียืนยันในเรื่องนี้ไว้เช่นเดียวกัน ความก้าวหน้ามีมากขึ้นในยุคสมัยของสุลตานเมฮฺเมดที่ 2 มีการสร้างโรงพยาบาล วิทยาลัยแพทย์ สถาบันทางดาราศาสตร์ สถาบันทางวิทยาศาสตร์ มุวักกิตฮานาขึ้นมากกว่าร้อยแห่ง พัฒนาการทางสังคมและเศรษฐกิจในจักรวรรดิเป็นไปอย่างรวดเร็ว มัดราซาสร้างบทบาทในจักรวรรดิอุสมานียะฮฺมาโดยตลอดหลายศตวรรษ Salih Aydemir แห่ง Adıyaman University เขียนถึงการเติบโตของลัทธิก่อการร้ายที่เกิดขึ้นในโลกยุคหลังโดยระบุในหนังสือที่เขียนและตีพิมพ์ใน ค.ศ.2019 ว่าต้นศตวรรษที่ 20 มัดราซาทั้งหมดถูกปิดลงในยุคสมัยของมุสตาฟา เคมาล ปาชา ผู้เปลี่ยนจักรวรรดิอุสมานียะฮฺเป็นสาธารณรัฐตุรกี เกิดการแยกการศึกษาศาสนาออกจากวิทยาการด้านอื่นซึ่งฉุดดึงการศึกษาทั้งศาสนาทั้งวิชาการเข้าสู่ระบบที่ล้าหลังไม่เปิดกว้าง กระทั่งเกิดความคับแคบทางปัญญา ความเห็นเช่นนี้จะจริงหรือไม่ต้องช่วยกันวิเคราะห์ #drwinaidahlan, #ดรวินัยดะห์ลัน
