ก่อนจะไปต่อกันด้วยเรื่องราวของจักรวรรดิยิ่งใหญ่ของชนเติร์กคือ #อุสมานียะฮฺหรือออตโตมัน ลองนำความสำเร็จของเติร์กกับมองโกลมาเปรียบเทียบกันหน่อย ทั้งสองกลุ่มชนมีพื้นเพมาจากพื้นที่เดียวกัน พัฒนาสังคมมาไล่เลี่ยกันเมื่อนานหลายพันปีมาแล้ว ต่างฝ่ายต่างสร้างจักรวรรดิยิ่งใหญ่ ในยุครุ่งเรืองที่สุดมองโกลสร้างจักรวรรดิขนาด 24 ล้านตารางกิโลเมตร ใหญ่โตกว่าจักรวรรดิอุสมานียะฮฺกว่า 4.6 เท่า แต่นั่นเป็นความสำเร็จในอดีต หากจะเปรียบเทียบความสำเร็จของแต่ละฝ่ายเห็นควรนำข้อมูลในปัจจุบันมาวัดกัน ใน ค.ศ.2020 ชาวมองโกลในโลกมี 11 ล้านคน โดย 3.2 ล้านคนเป็นประชากรหลักในมองโกเลีย 6 ล้านคนเป็นประชากรส่วนน้อยในจีน 8 แสนคนอยู่ในรัสเซีย ขณะที่ชาวเติร์กในโลกมี 160 ล้านคนมากกว่ามองโกล 15 เท่า โดยเป็นประชากรหลักใน 6 ประเทศ ได้แก่ ตุรกี คาซักสถาน อุซเบกิสถาน กีรจิสถาน เติร์กเมนิสถาน อาเซอร์ไบจัน เป็นประชากรกลุ่มสำคัญในอิหร่าน รัสเซีย อัฟกานิสถาน อิรัก ทาจิกิสถาน จีน ซีเรีย เปรียบเทียบระหว่างสองประเทศซึ่งเป็นประเทศหลักของชนเติร์กและชนมองโกลคือ #ตุรกีกับมองโกเลีย ตุรกีมีมากกว่ามากทั้งมีศักยภาพทางเศรษฐกิจสูงกว่ามีรายได้ต่อหัวประชากร 9,300 USD/ปี ใน ค.ศ. 2018 ขณะที่มองโกเลียมี 4,100 USD/ปี ที่น่าสนใจมากกว่านั้นคือประชากรมองโกลไม่ได้ก้าวไปไหนเลยยังคงปักหลักอาศัยอยู่ในที่เดิมเช่นเมื่อหลายพันปีมาแล้ว ขณะที่เติร์กแม้จำนวนไม่น้อยยังคงอาศัยอยู่ในที่เดิม ทว่าส่วนใหญ่เคลื่อนย้ายออกไปสร้างประเทศใหม่ในเอเชียกลางและตะวันออกกลางมากถึง 6 ประเทศ ในการขยายประชากรแม้ชนชั้นนำมองโกลจะนิยมนำหญิงต่างเผ่ามาเป็นทาสบำเรอ เติร์กกลับนิยมการแต่งงานข้ามเผ่า อาจเป็นเหตุผลในความสำเร็จด้านประชากรของเติร์ก อีกสองความสำเร็จของชนเติร์กคือการพัฒนาศิลปวัฒนธรรมและการบริหารจัดการบ้านเมือง เติร์กนำอารยธรรมเปอร์เซียและกรีกมาผสมผสานสร้างอารยธรรมที่เป็นของตนเอง เห็นได้ใน #ประเทศอุซเบกิสถานและตุรกี ทั้งเรียนรู้การบริหารจัดการบ้านเมืองจากชนกลุ่มอื่นกระทั่งสร้างจักรวรรดิที่มีอายุยืนยาวกว่าจักรวรรดิของชนมองโกลมาก อะไรที่เป็นปัจจัยทำให้เติร์กประสบความสำเร็จมากกว่า คงต้องย้อนกลับไปดูประวัติศาสตร์ทั้งสองชนชาติต่างเริ่มที่ความเป็นชนเร่ร่อนมีความเป็นนักรบสูง มองโกลขยายอาณาจักรไปกว้างไกลสังหารผู้คนไปมากกว่า 40 ล้านชีวิต จำนวนนี้เป็นมุสลิมหลายล้านคน ขณะที่เติร์กสร้างจักรวรรดิขึ้นสองครั้ง ได้แก่ เซลจุกและออตโตมันสังหารผู้คนน้อยกว่าจักรวรรดิมองโกลมากเนื่องจากไม่ได้เน้นการสังหารล้างผลาญเช่นที่มองโกลกระทำต่อเมืองที่ไม่ยอมจำนน จะยกเว้นก็เฉพาะจักรวรรดิทิมูริดของทาเมอร์เลนซึ่งประกาศตนเป็นมองโกลต้องการขยายจักรวรรดิแบบมองโกลแต่อันที่จริงเป็นเติร์ก นักประวัติศาสตร์ยุคหลังจึงกำหนดให้เป็นเติร์ก-มองโกล จักรวรรดินี้สังหารผู้คนไปกว่า 17 ล้านชีวิต แม้เป็นจักรวรรดิมุสลิมทว่าผู้คนที่จักรวรรดินี้สังหารส่วนใหญ่กลับเป็นมุสลิมเช่นเดียวกัน กลายเป็นอย่างนั้น #drwinaidahlan, #ดรวินัยดะห์ลัน
