อยากศึกษาประวัติศาสตร์อิสลามในสเปนเห็นทีต้องทำความเข้าใจกับราชวงศ์อุมัยยะฮฺเป็นเบื้องต้นเสียก่อน อุมัยยะฮฺปกครองโลกอิสลามยาวนาน 89 ปีตั้งแต่ ค.ศ.661-750 กระทั่งล่มสลายลงโดยฝีมือของราชวงศ์อับบาสิยะฮฺ ทว่าอุมัยยะฮฺยังสามารถปกครองต่อเนื่องในสเปนได้อีกจาก ค.ศ.756-1031 ยาวนาน 275 ปี ราชวงศ์อุมัยยะฮฺจึงปกครองโลกมุสลิมในฐานะคอลีฟะฮฺและในฐานะสุลต่านแห่งสเปนรวม 364 ปี ยาวนานพอกระทั่งทำให้เห็นความแตกต่างระหว่างการปกครองของราชวงศ์อุมัยยะฮฺกับราชวงศ์อับบาสิยะฮฺที่ปกครองโลกมุสลิมระหว่าง ค.ศ.750-1258 ยาวนาน 508 ปีได้ชัดเจนขึ้นอาณาจักรอิสลามในยุคสมัยคาลีฟะฮฺรอซิดุนหรือผู้ทรงคุณธรรมขยายพื้นที่การปกครองออกไปนอกคาบสมุทรอาระเบียทว่ายังไม่เป็นปัญหา กระทั่งถึงยุคสมัยอุมัยยะฮฺที่ขยายอาณาจักรออกไปกว้างไกลโดยครอบครองหลายพื้นที่ที่เป็นดินแดนของชนกลุ่มอื่นที่มิใช่อาหรับ การให้ความสำคัญต่อชนอาหรับมากกว่าชนกลุ่มอื่นทั้งมากกว่าชนที่มิใช่อาหรับที่เข้ารับอิสลามเป็นแนวทางที่แตกต่างจากสิ่งที่ราชวงศ์อับบาสิยะฮฺนำมาใช้ในภายหลังเป็นผลให้ราชวงศ์อุมัยยะฮฺได้รับคำวิพากษ์จากนักประวัติศาสตร์ยุคหลังค่อนข้างมากเมื่ออุมัยยะฮฺเข้าครอบครองดินแดนใด สิ่งแรกที่ถูกนำไปใช้คือภาษาอาหรับ ระบบเงินตรา และงานบริหารจัดการที่ประยุกต์วัฒนธรรมการปกครองแบบเปอร์เซีย อินเดีย โรมัน เข้าไปใช้อีกทั้งยังมีการนำนักบริหารจากอาณาจักรเหล่านั้นไปใช้งานในลักษณะขุนนาง ความเป็นผู้นำทางศาสนาอิสลามของคอลีฟะฮฺที่เริ่มในยุคสมัยคอลีฟะฮฺรอชิดุนถูกยกระดับขึ้นในสมัยอุมัยยะฮฺสู่สถานะผู้แทนของพระผู้เป็นเจ้า โดยเปลี่ยนจาก “คอลีฟะฮฺรอซูลุ้ลลอฮฺ” หรือผู้สืบทอดจากศาสนทูตแห่งอัลลอฮฺเป็น “คอลีฟะฮฺอัลลอฮฺ” หรือผู้สืบทอดจากอัลลอฮฺ เลียนแบบแนวทางที่จักรวรรดิโรมัน อินเดียและเปอร์เซียปฏิบัตินักประวัติศาสตร์อิสลามยุคหลังจำนวนไม่น้อยมองว่าการปกครองของอุมัยยะฮฺเป็นเสมือนทรราชมากกว่าผู้ปกครองตามแบบฉบับที่ท่านนบีมุฮัมมัด (ซ.ล.) และคอลีฟะฮฺรอซิดุนวางไว้ การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้มีส่วนทำให้การปกครองของอุมัยยะฮฺในตะวันออกกลางล่มสลายลงตอนกลางศตวรรษที่ 8 และอีกครั้งในแผ่นดินสเปนตอนกลางศตวรรษที่ 11 เมื่อความขัดแย้งกับชนเบอร์เบอร์ซึ่งเป็นมุสลิมในพื้นที่เขม็งเกลียวมากขึ้น สิ่งที่นักประวัติศาสตร์อิสลามและนักประวัติศาสตร์ตะวันตกตั้งข้อสังเกตคือในยุคสมัยอุมัยยะฮฺ จักรวรรดิแผ่ขยายด้านพื้นที่ออกไปกว้างไกลถึงสเปนและชมพูทวีป ทว่าปริมาณมุสลิมหรือผู้ที่เปลี่ยนศาสนามาเป็นอิสลามกลับเพิ่มขึ้นไม่มากนัก เมื่อเปรียบกับยุคสมัยของอับบาสิยะฮฺ การแผ่ขยายเชิงจักรวรรดิชะลอตัวลง ในขณะที่การเปลี่ยนศาสนาของกลุ่มชนที่มิ่ใช่อาหรับมาเป็นมุสลิมเกิดขึ้นมากมายผ่านกระบวนการเผยแผ่อิสลามด้วยวิชาการและการค้า นี่คือความแตกต่างที่เห็นได้ชัดเจนระหว่างอุมัยยะฮฺและอับบาสิยะฮฺ
