อัลอันดาลุส หรือ อันดาลุส หรือ มุสลิมไอบีเรีย หรือ มุสลิมสเปน แล้วแต่จะเรียก มีอายุยืนยาวเกือบแปดศตวรรษ ราชวงศ์โดดเด่นที่ปกครองอันดาลุสนานกว่าสองศตวรรษคืออุมัยยะฮฺ (ค.ศ.756-1031) และนาสริด (ค.ศ.1232-1492) ทั้งสองราชวงศ์ต่างมีเชื้อสายอาหรับจากอาระเบีย สืบทอดมาจากศาสดานบีมุฮัมมัด (ซ.ล.) แตกต่างกันตรงที่นาสริดมีความเป็นอะมาซิกฮฺหรือเบอร์เบอร์ปะปนอยู่มาก ศิลปะมองผ่านงานสถาปัตยกรรมของสองราชวงศ์แตกต่างกันชัดเจน ลองดูมัสยิดใหญ่แห่งเมืองคอร์โดบากับพระราชวังอัลฮัมบราที่เมืองกรานาดาก็คงเห็น สถานที่แรกคือความสวยงามแบบศิลปกรรมอาหรับ สถานที่หลังผสมผสานอาหรับกับอะมาซิกฮฺ เป็นศิลปะแบบมัวร์ (Moorish arts) ชิ้นเอกที่สร้างรายได้ด้านการท่องเที่ยวให้กับสเปนจำนวนมหาศาลเปรียบเทียบการเมืองระหว่างอุมัยยะฮฺกับนาสริดยิ่งเห็นความแตกต่าง ในยุคอุมัยยะฮฺแรงกดดันจากอาณาจักรคริสเตียนยังมีน้อย สิ่งที่ทำให้อุมัยยะฮฺล่มสลายลงใน ค.ศ.1031 คือความแตกแยกระหว่างมุสลิมสองฝ่ายคืออาหรับกับอะมาซิกฮฺหรือเบอร์เบอร์ ขณะที่นาสริดดำรงอยู่ในช่วงที่อาณาจักรคริสเตียนที่รวมทัพทำสงครามรีคองกิสตากับอาณาจักรมุสลิมอยู่ในช่วงเข้มแข็งสูงสุด ทว่าแม้ถูกกดดันมากมายขนาดนั้น เกิดศึกสงครามหนาแน่นอย่างนั้น นาสริดกลับรังสรรค์งานด้านศิลปกรรม และสถาปัตยกรรมได้อย่างวิจิตรน่าทึ่ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งพระราชวัง “อัลฮัมบรา” หรือ “อัลฮัมรออฺ” (الْحَمْرَاء Alhambra) หรือที่เรียกกันว่าปราสาทสีแดงที่นับเป็นเพชรชิ้นเอกของศิลปกรรมแบบมัวร์ที่ยากจะหาชิ้นใดเสมอเหมือนสุลตานที่มีบทบาทสำคัญในการรังสรรค์งานพระราชวังล้ำค่าชิ้นนี้คือ อิสมาอิล (ค.ศ.1314-1325), ยูซุฟ (ค.ศ.1333-1354), มุฮัมมัดที่ 5 (ค.ศ.1354-1359 และ 1362-1391) ศิลปกรรมที่ใช้ตกแต่งพระราชวังแห่งนี้มีทั้งเครื่องกระเบื้องเซรามิก, งานพรม, งานลูกไม้, งานม่าน, เครื่องแก้วเจียรนัย, เครื่องโลหะ, งานประดิษฐ์อักษร, งานจัดสวน, น้ำพุ, อันเป็นงานหัตถกรรมที่พัฒนาขึ้นในดินแดนอันดาลุส ได้เห็นความวิจิตรตระการตาจากงานตกแต่งพระราชวังแล้วแทบไม่น่าเชื่อว่างานเหล่านั้นพัฒนาขึ้นในช่วงที่บ้านเมืองเกิดวิกฤติ หากไม่ใช่ความเข้มแข็งของบ้านเมือง ศิลปกรรมล้ำค่าเหล่านั้นยากที่จะพัฒนาขึ้นได้ ความเข้าใจที่ว่านาสริดซึ่งดำรงอยู่ในช่วงเวลาใกล้ล่มสลายของอันดาลุสเต็มไปด้วยความหวาดผวา ตื่นตระหนก อ่อนแอ อาจต้องทำความเข้าใจกันใหม่ ศิลปกรรมเหล่านั้นรังสรรค์ขึ้นได้ด้วยสังคมที่มีสภาพจิตใจอันมั่นคงเท่านั้นสุลตานองค์สุดท้ายคือมุฮัมมัดที่ 12 ที่มีเรื่องราวมากมายกล่าวถึงพระองค์ในลักษณะที่ขาดการให้พระเกียรติ ไม่ต่างจากกรณีสมเด็จพระเจ้าเอกทัศน์ กษัตริย์องค์สุดท้ายของกรุงศรีอยุธยา ทั้งสองพระองค์ถูกบริภาษมากมายกับความพ่ายแพ้ในยุคสมัยของพระองค์คลับคล้ายความผิดบาปเหล่านั้นเป็นความรับผิดชอบของพระองค์เพียงพระองค์เดียว หากพิจารณากันอย่างปราศจากอคติ กรณีอันดาลุส การที่ราชวงศ์นาสริดรักษาบ้านเมืองได้ยาวนานทั้งที่เสียเปรียบมากมายอย่างนั้นสมควรถือเป็นความเข้มแข็งในระดับที่มากเกินพอเสียด้วยซ้ำ #drwinaidahlan, #ดรวินัยดะห์ลัน, #มุสลิมสเปน
