อาณาจักรอัลอันดาลุสหรือมุสลิมสเปนสิ้นสุดลงใน ค.ศ.1492 เมื่อนับตั้งแต่จุดเริ่มต้นใน ค.ศ.711 อาณาจักรมีอายุยาวนาน 781 ปี ช่วงปลายอาณาจักร หากนับเมื่ออาณาจักรคอลีฟะฮฺอัลโมฮัดหมดอำนาจลงใน ค.ศ.1269 ยุคสุดท้ายย่อมยาวนาน 223 ปี ทว่านักประวัติศาสตร์บางคนเริ่มนับตั้งแต่ ค.ศ.1228 เมื่ออัลโมฮัดถอนทัพออกจากอันดาลุส ทำให้อายุยาวนาน 264 ปี หากนับกันตั้งแต่การครองอำนาจของราชวงศ์สุดท้าย อายุของยุคปลายย่อมแตกต่างออกไปอีก สิ่งที่น่าสนใจในช่วงสุดท้ายของอันดาลุสคือบทบาทของสองราชวงศ์นั่นคือมารีนิด (Marinid) และนาสริด (Nasrid) แต่ละราชวงศ์มีความเป็นมาอย่างไร จึงนับเป็นเรื่องที่น่าสนใจเริ่มด้วยมารีนิด ราชวงศ์นี้เริ่มขึ้นในฐานะชนเผ่าที่ชื่อ “บานูมารีน” (بنو مرين Banu Marin) ตั้งตามบรรพบุรุษชาวอาหรับที่ชือมารีน อิบนฺ วารฺตะชัน อัล เซนาติ (Marin ibn Wartajan al-Zenati) อพยพจากตะวันออกกลางเข้ามาที่ดินแดนมัฆริบและผสมเข้ากับชนพื้นเมืองเบอร์เบอร์หลายรุ่น ชนเผ่านี้จึงเป็นเบอร์เบอร์-อาหรับ ในศตวรรษที่ 11 บานูมารียอพยพลึกเข้าไปทางตะวันตก ช่วงศตวรรษที่ 12-13 เข้าร่วมเป็นทหารในกองทัพราชวงศ์อัลโมฮัด ถูกส่งไปรบในหลายพื้นที่รวมถึงไอบีเรีย เมื่อรวมกำลังพลได้มากขึ้นเกิดความขัดแย้งกับอัลโมฮัด จึงถูกกวาดล้างเมื่อต้นศตวรรษที่ 13 ต้องหนีขึ้นไปสะสมกำลังบนเทือกเขารีฟ (Rif) ในอัฟริกาตอนเหนือ ช่วงต้นศตวรรษที่ 13 เกิดปัญหาการแย่งชิงบัลลังก์กันเองของอัลโมฮัดในมัฆริบ เป็นผลให้กองกำลังอัลโมฮัดถอนออกจากไอบีเรียกระทั่งอันดาลุสสูญเสียดินแดนไปมากมายอันนับเป็นปัจจัยลบที่ส่งผลให้อำนาจบารมีของอัลโมฮัดในอัฟริกาเหนือเสื่อมถอยลงอย่างรวดเร็ว ชนหลายกลุ่มซึ่งส่วนใหญ่คือชนเบอร์เบอร์ ตลอดจนชนอาหรับบางกลุ่มที่กระด้างกระเดื่องมาก่อนหน้านั้นพากันก่อกบฏ บานูมารีนที่ประกอบไปด้วยกำลังพลหลายกลุ่มโดยหนึ่งในนั้นคือทหารรับจ้างคริสเตียนได้นำกำลังลงจากภูเขาเข้ายึดเมืองเฟซ (Fez) ตั้งเป็นเมืองหลวงใน ค.ศ.1244 พร้อมตั้งตนเป็นราชวงศ์ชื่อ “มารีนิด” (Marinid) ทั้งเข้ายึดเมืองต่างๆกระทั่งถึง ค.ศ.1269 นำทัพยึดมาร์ราเกซเป็นผลให้อัลโมฮัดสิ้นสุดราชวงศ์ลงในปีนั้นเอง ราชวงศ์มารีนิดปกครองอัฟริกาเหนือส่วนใหญ่ที่เคยเป็นของอัลโมฮัด มีอายุราชวงศ์ 221 ปีจาก ค.ศ.1244-1465 ส่วนนาสริดเริ่มใน ค.ศ.1232 ภายหลังอัลโมฮัดถอนทัพออกจากไอบีเรียและกองกำลังคริสเตียนทั้งปอร์ตุเกส, คาสติล-ลีออน, อะรากอน, นาวาร์เร รุกลงทางใต้ ไทฟาต่างๆแตกแยก ครั้งนั้น อะบู อับดุลลาฮฺ มุฮัมมัด อิบนฺ ยูซุฟ อิบนฺ นาสรฺ (ค.ศ.1195-1273) เรียกสั้นๆว่า “มุฮัมมัด อิบนฺ ยูซุฟ” (محمد بن يوسف Muhammad ibn Yusuf) นำกองกำลังเข้ายึดกรานาดาและเมืองโดยรอบ ตั้งราชวงศ์และไทฟาหรือเอมิเรตกรานาดาขึ้นตามชื่อบรรพบุรุษอาหรับที่ชื่อ “นาสรฺ” เหตุการณ์ครั้งนั้นสับสน นาสริดต้องรบกับทั้งกองกำลังไทฟามุสลิมและอาณาจักรคริสเตียน บางครั้งยังช่วยกองกำลังคริสเตียนเข้ายึดเมืองคอร์โดบาและเมืองอื่น นาสริดจึงมีความยืดหยุ่นทางการเมืองสูง ส่งผลให้อยู่รอดได้กระทั่งกลายเป็นไทฟาที่ต่อต้านอาณาจักรคริสเตียนได้ยาวนานที่สุด #drwinaidahlan, #ดรวินัยดะห์ลัน, #มุสลิมสเปน
