แผ่นดิน “มัฆริบ” (Magreb) ในอัฟริกาตะวันตกเฉียงเหนือตั้งใกล้ชิดกับยุโรปตะวันตกเฉียงใต้หรือไอบีเรีย (Iberia) เพียงมีช่องแคบไม่กว้างนักกั้นอยู่เท่านั้น ชุมชนสองฝั่งสัมพันธ์กันมาตลอดประวัติศาสตร์ การเรียนรู้เรื่องราวของอาณาจักรมุสลิมในสเปนหากไม่เข้าใจเรื่องราวของดินแดนมัฆริบเลยเห็นทีจะไม่ได้ ตอนต้นศตวรรษที่ 8 เมื่อทัพมุสลิมอาหรับ-เบอร์เบอร์รุกเข้ายึดครองไอบีเรีย เวลานั้นชนเบอร์เบอร์เพิ่งเข้ารับอิสลาม ความขัดแย้งระหว่างชนสองกลุ่มพอมีให้เห็นในฐานะผู้ปกครองและผู้ใต้ปกครอง ถึงกลางศตวรรษที่ 8 แนวคิดเคาะวาริจญ์แพร่เข้าสู่ดินแดนมัฆริบ ความขัดแย้งเริ่มมีประเด็นด้านแนวคิดอิสลามเติมเข้าไปด้วย ถึงปลายศตวรรษที่ 9 แนวคิดชีอะฮฺเพิ่มเข้ามาอีก เริ่มโดยครูสอนศาสนาอิสลามที่เรียกว่า “ดาอี” นิกายชีอะฮฺสายอิสมาอีลลี (Ismailli) นำโดย “อะบูมุฮัมมัด” (Abu Muhammad) ชาวซีเรียซึ่งนำความเชื่อจากเปอร์เซียเข้าไปเผยแผ่ในซีเรียกระทั่งถูกกวาดล้างต้องหลบหนีเข้ามาในดินแดนมัฆริบ โดยความเชื่อเรื่องผู้นำ 12 คนหรือ 12 อิหม่ามของชีอะฮฺสาขาอิสมาอีลลีมีว่าอิหม่ามคนที่ 12 คืออิหม่ามมุฮัมมัด อิบนฺ อัลหะซัน ซึ่งถือกำเนิดใน ค.ศ.870 ได้หายไปเมื่ออายุ 5 ปี ท่านจะกลับคืนมายังโลกอีกครั้งในฐานะอิหม่ามมะฮฺดี (Al-Mahdi) ความเชื่อนี้อะบูมุฮัมมัดกล่าวอ้างเวลานั้นว่าตนเองซึ่งเกิดใน ค.ศ.873 คืออิหม่ามมะฮฺดี ดินแดนมัฆริบเวลานั้นแม้ส่วนใหญ่ยังยึดถืออิสลามสายสุนหนี่สาขามาลิกี บางส่วนถือสายเคาะวาริจญฺสาขาอิบาดี (Ibadism) มีส่วนน้อยที่หันมายึดถือชีอะฮฺสาขาอิสมาอีลลีตามที่ดาอีนำมาเผยแผ่ ทว่าเป็นจังหวะเวลาที่มีประเด็นความขัดแย้งกับผู้ปกครองชาวอาหรับรุนแรงในอิฟริฆิยะฮฺ อัฟริกาเหนือ ความเชื่อนี้ได้ปลุกหมู่ชนเบอร์เบอร์เผ่ากูตามะฮฺให้ก่อการจลาจลลุกฮือขึ้น กระทั่งล้มอำนาจของผู้ปกครองอิฟริฆิยะฮฺลงได้ ชนเบอร์เบอร์ได้ยกอะบูมุฮัมมัดขึ้นเป็นคอลีฟะฮฺในที่สุด สถาปนาราชวงศ์ “ฟาติมิด” หรืออัลฟาติมิยูน (الفاطميون Fatimid) ขึ้นในดินแดนมัฆริบได้สำเร็จใน ค.ศ.909 การตั้งชื่อว่า “ฟาติมิด” หรือ “อัลฟาติมิยูน” หรือ “ฟาติมียะฮฺ” สืบเนื่องมาจากอะบูมุฮัมมัดอ้างว่าตนสืบเชื้อสายมาจากท่านศาสดามุฮัมมัด (ซ.ล.) ผ่านทางธิดาของท่านคือ “ฟาติมะฮฺ” (Fatimah) ซึ่งเป็นภริยาของคอลีฟะฮฺอาลี (ร.ฎ.) อิหม่ามคนที่ 1 ของชีอะฮฺ ช่วงเวลานั้นตรงกับรัชสมัยคอลีฟะฮฺอัลมุฆฏอฎิร บิลลาฮฺ แห่งราชวงศ์อับบาสิยะฮฺซึ่งขึ้นครองราชย์ได้เพียงปีเดียว ความที่ศูนย์กลางการปกครองอยู่ที่แบกแดด ไกลจากแผ่นดินมัฆริบมาก การบริหารจึงมักเป็นปัญหา มณฑลอิฟริฆิยะฮฺแม้ขึ้นกับแบกแดดทว่าปกครองกึ่งอิสระมานาน เมื่อฟาติมิดยึดครองอิฟริฆิยะฮฺได้จึงประกาศตนเป็นอิสระต่อแบกแดด ไม่เพียงเท่านั้น อะบูมุฮัมมัดยังประกาศตนเป็นคอลีฟะฮฺแข่งบารมีกับคอลีฟะฮฺที่แบกแดดอีกต่างหาก อันเป็นชนวนเหตุให้สุลต่านราชวงศ์อุมัยยะฮฺ “อับดุลเราะฮฺมานที่ 3” แห่งคอร์โดบาในไอบีเรียสถาปนาพระองค์เองขึ้นเป็นคอลีฟะฮฺอีกพระองค์หนึ่งใน ค.ศ.929 เวลานั้นอาณาจักรอิสลามจึงมีคอลีฟะฮฺหรือผู้นำโลกอิสลามพร้อมกันถึงสามพระองค์ #drwinaidahlan, #ดรวินัยดะห์ลัน, #มุสลิมสเปน
