มัสยิดในกรุงเทพฯมีกว่า 200 แห่ง เป็นมัสยิดจดทะเบียนกับกระทรวงมหาดไทย 184 แห่ง ไม่จดทะเบียนราว 20 แห่ง และเป็นสถานที่ละหมาดของชุมชนไม่มีการจดทะเบียนหลายสิบแห่ง (นิยมเรียกกันว่าบาลัยหรือบาลายหรือบารายหรือบาแล ทางภาคใต้เรียกว่าบาลัยเซาะห์ บางแห่งมีขนาดใหญ่ไม่ต่างจากมัสยิด) มัสยิดเกือบทั้งหมดตั้งอยู่ในชุมชนมุสลิม จำนวนมากมีกุโบร์หรือสุสานเป็นของตนเอง ตั้งอยู่ใกล้มัสยิดบ้าง ห่างออกไปบ้าง บางกุโบร์อยู่ไกลออกไปกระทั่งเป็นคนละชุมชน บางกุโบร์ใช้ร่วมกันระหว่างสองหรือสามมัสยิด มัสยิดยะวาในย่านชุมชนมัสยิดยะวา ซอยโรงน้ำแข็ง ถนนเจริญราษฎร์ เขตสาทร กลางกรุงเทพฯ เป็นมัสยิดเก่าแก่อายุเกินร้อยปี มีกุโบร์ติดกับมัสยิด เป็นที่ฝังของสัปปุรุษมัสยิดยะวา บ่อยครั้งยังรับมัยยิต (ศพ) จากมัสยิดอื่นรวมทั้งพื้นที่อื่นมาฝังรวมไว้ด้วย ชุมชนมัสยิดยะวาเป็นชุมชนเก่าแก่ คนในชุมชนส่วนใหญ่ในอดีตอพยพมาจากชวากลางของอินโดนีเซีย เป็นคนที่เรียกว่ายะหวาหรือยะวา ส่วนใหญ่มาจากเมืองเกนดัล (Kendal) ชายฝั่งทะเลตอนเหนือเกาะชวา ไม่ไกลเมืองเซอมารัง (Semarang) บางส่วนเป็นยะหวาที่มาจากทางตอนใต้ของเกาะกาลิมันตัน ส่วนคุณแม่ของผม บรรพบุรุษของท่านมาจากเมืองเรมบัง (Rembang) อยู่ทางตะวันออกของเมืองเกนดัล คุณแม่เป็นลูกครึ่งยะหวา-จีนกวางตุ้ง ทั้งคุณพ่อคุณแม่ของท่านเป็นคนต่างด้าว ส่วนคุณแม่เกิดที่กรุงเทพฯ คนในครอบครัวของท่านหน้าตาเป็นคนจีนไปหมด แสดงว่าเชื้อจีนค่อนข้างแรง แต่ท่านบอกตลอดว่าท่านเป็นคนไทย ความไม่แบ่งแยก แขกจีนไทยของคนในสังคมของเราเป็นข้อดีที่หาไม่ได้ในแผ่นดินอื่น ในอินโดนีเซีย มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ สังคมไม่มีบุคลิกเชิงวัฒนธรรมเช่นนี้ ครอบครัวของผมจึงนับตนเองเป็นคนไทยบรรพบุรุษข้างคุณแม่ของผมฝังอยู่ในกุโบร์ชุมชนมัสยิดยะวา คุณแม่ของผม (ฮัจยะห์ยาหะระห์หรือยุพา ดะห์ลัน) ซึ่งถือกำเนิดในชุมชนแห่งนี้ฝังอยู่ที่นี่เช่นกัน ท่านเสียชีวิตเดือนมีนาคม พ.ศ.2535 เมื่ออายุ 75 ปี ส่วนคุณพ่อของผม (เอร์ฟาน ดะห์ลัน) เสียชีวิตเดือนมีนาคม พ.ศ.2510 เมื่ออายุ 60 ปี ก่อนคุณแม่ 25 ปี คุณแม่จึงเป็นหญิงแกร่ง แม่เลี้ยงเดี่ยวที่เลี้ยงพวกเราสิบคนมาได้จนสำเร็จ คุณพ่อผมเป็นคนยะหวา เกิดที่เมืองเกามัน ยอกยาการ์ตา เกาะชวา อินโดนีเซีย ร่างของท่านฝังติดอยู่กับกุโบร์ของคุณแม่ ในกุโบร์ชุมชนมัสยิดยะวา จากภาพกุโบร์ของคุณพ่ออยู่ทางด้านขวาของกุโบร์คุณแม่ ด้านปลายเท้าของกุโบร์คุณพ่อเป็นกุโบร์เล็กๆของเอร์ฟานน้อย บุตรชายอายุครรภ์ 5 เดือนของผมและคุณกุสุม ไม่มีโอกาสลืมตาดูโลกจากการแท้งปลายพ.ศ.2533 หากมีชีวิตจะเป็นหนุ่มอายุ 33 ปี คุณกุสุมเอง บรรพบุรษด้านคุณปู่ครอบครัวสุรินันทน์ และสุรีย์ของเธอมีพื้นเพมาจากเมืองเกนดัล ชวากลางเช่นเดียวกันเมื่อวานวันเสาร์ที่ 19 สิงหาคม 2566 ผมกับคุณกุสุมภรรยาไปเยี่ยมพี่สาว (ฮัจยะห์พรรำไพ ธรรมิกรักข์) อายุ 82 ปี ที่บ้านสาทร หลังมัสยิดยะวา จึงแวะไปเยี่ยมกุโบร์ของคุณพ่อคุณแม่ รำลึกถึงบุญคุณของท่านทั้งสองไม่เคยลืม #ดรวินัยดะห์ลัน, #drwinaidahlan, #กุโบร์ชุมชนมัสยิดยะวา, #บุญคุณบิดามารดา
