จักรวรรดิเปอร์เซียหรือประเทศอิหร่านในปัจจุบัน เคยเป็นจักรวรรดิเก่าที่ยิ่งใหญ่ย้อนหลังไปได้นานถึง 2,700 ปี ถึงยุคของพระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาราชแห่งมาเซโดเนีย จักรววรดิเปอร์เซียพ่ายแพ้ล่มสลายช่วงเวลาสั้น ๆ ก่อนฟื้นตัวอีกหลายครั้ง แปรเปลี่ยนใน ค.ศ.224 ไปเป็นจักรวรรดิซัสซานิด (Sassanid) ที่ยิ่งใหญ่ไม่แพ้ยุคเริ่มต้น กระทั่งถึง ค.ศ.651 จึงสิ้นสลายกลายเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิมุสลิมภายใต้การนำของคอลีฟะฮฺอุมัร อิบนิคอฏฏอบ (ร.อ.)
อาณาจักรโรมันเป็นอีกหนึ่งจักรวรรดิเก่าที่ยิ่งใหญ่ เริ่มต้น ค.ศ.27 ขยายอำนาจไปทั่วยุโรป เอเชียตะวันตกและอัฟริกาเหนือ แยกเป็นสองจักรวรรดิใน ค.ศ.395 เป็นโรมันตะวันตกมีเมืองหลวงที่โรม (ค.ศ.295-480) และโรมันตะวันออกหรือไบแซนไทน์มีเมืองหลวงที่คอนสแตนติโนเปิล (ค.ศ.395-1453) ภายหลังการล่มสลายของโรมันตะวันตกใน ค.ศ.480 จักรวรรดิโรมันไบแซนไทน์ยังคงยิ่งใหญ่ต่อมาอีกเกือบพันปี เคยขยายจักรวรรดิทับซ้อนพื้นที่จักรวรรดิซัสซานิด ต้องทำสงครามกันกระทั่งเกิดข้อตกลงสันติภาพระหว่างกันใน ค.ศ.532 และ 562 ทว่าท้ายที่สุดจักรวรรดิโรมันไบแซนไทน์กลับสูญเสียพื้นที่เอเชียตะวันตกและอัฟริกาเหนือทั้งหมดแก่จักรวรรดิมุสลิมอาหรับใน ค.ศ.636 และ ค.ศ.655 กระทั่งล่มสลายลงใน ค.ศ.1453 ต่อจักรวรรดิมุสลิมเติร์ก
คำถามชวนฉงนคือสองจักรวรรดิยิ่งใหญ่พ่ายแพ้ต่อจักรวรรดิมุสลิมที่ถือกำเนิดขึ้นใหม่จากชนเผ่าอาหรับในทะเลทรายที่มีอารยธรรมด้อยกว่าได้อย่างไร คำตอบมีหลากหลาย ปัจจัยสำคัญคือการมาของโรคระบาดใหญ่ก่อนการกำเนิดอิสลามใน ค.ศ.622 นั่นคือ “กาฬโรคจัสติเนียน (Justinian bubonic plague)” ตั้งชื่อตามจักรพรรดิจัสติเนียนของจักรวรรดิโรมันตะวันออกที่ครองราชย์เวลานั้น โรคเกิดครั้งแรกใน ค.ศ.541 จากแบคทีเรียที่ก่อปัญหาต่อต่อมน้ำเหลือง เริ่มจากอียิปต์ก่อนแพร่ไปทั่วเอเชีย แอฟริกาเหนือ อาระเบีย คอเคซัส และยุโรป การระบาดรุนแรงที่กรุงคอนสแตนติโนเปิลคร่าชีวิตผู้คนไปประมาณ 5,000 คนต่อวัน ระบาดหนักสองปีจากนั้นเกิดขึ้นอีกเป็นครั้งคราวยาวนานต่อเนื่องไปอีกสองศตวรรษ คร่าชีวิตผู้คน 50–100 ล้านคน เท่ากับครึ่งหนึ่งของประชากรโลกเวลานั้น กระทั่งค่อย ๆ หายไปกลายเป็นโรคประจำถิ่น ใน ค.ศ. 767
ใน ค.ศ. 541 เมื่อกาฬโรคระบาดขึ้น อัตราการเสียชีวิตที่สูงได้ทำลายล้างชีวิตประชากรจำนวนมหาศาล ส่งผลกระทบขนาดหนักทางด้านการทหารและเศรษฐกิจ ทั้งสองจักรวรรดิคือโรมันไบแซนไทน์และซัสซานิดต่างเสื่อมถอยอำนาจลง สิ่งที่เกิดขึ้นจึงคล้ายเป็นการตระเตรียมพื้นที่ให้แก่การถือกำเนิดขึ้นในอีกไม่นานหลังจากนั้นของจักรวรรดิอิสลามที่แม้เริ่มต้นจากชนเผ่าในทะเลทรายอาระเบียทว่าเติบโตทางด้านอารยธรรมอย่างรวดเร็วในทั้งลักษณะการสร้างขึ้นใหม่และการต่อยอดจากอารยธรรมเก่ากำเนิดเป็นอารยธรรมอิสลามที่โดดเด่นสร้างสะพานเชื่อมระหว่างโลกอดีตกับโลกสมัยใหม่ไปในที่สุด ประวัติศาสตร์จึงน่าอัศจรรย์ เชิญชวนให้ติดตามเสมอ
#กาฬโรค, #ดรวินัยดะห์ลัน, #drwinaidahlan, #จักรวรรดิอิสลาม, #โรมันไบแซนไทน์, #ซัสซานิด
